Lâu nay, chúng ta đã quá quen thuộc mới cụm từ “Miễn dịch”, “Hệ miễn dịch” và tầm quan trọng của nó trong quá trình phòng và điều trị bệnh. Hệ miễn dịch giống như một hàng rào, lá chắn bảo vệ cơ thể tránh khỏi các tác nhân gây hại như tác nhân vật lý, tác nhân hóa học, tác nhân sinh học. Khi chúng ta có một hệ miễn dịch khỏe mạnh và hoạt động tốt, nó sẽ giúp cho chúng ta tránh khỏi bệnh tật hoặc tăng khả năng chiến thắng với bệnh tật. Gần đây, cụm từ “Miễn dịch”, “Hệ miễn dịch đang được nhắc đến nhiều hơn bởi những thành quả ứng dụng của nó. Đặc biệt, phương pháp điều trị ung thư bằng liệu pháp miễn dịch đang là hướng đi tiềm năng, đem lại nhiều hy vọng cho các bệnh nhân ung thư. Vậy cụ thể hệ miễn dịch là gì, nó hoạt động như thế nào và nó có thể điều trị được bệnh ung thư hay không?

 

Khái quát về hệ miễn dịch

Từ cổ xưa, con người đã có một số hiểu biết về miễn dịch học, đã biết ứng dụng miễn dịch trong việc phòng chống một số bệnh lý viêm nhiễm. Nhưng phải tới cuối thế kỷ XIX, miễn dịch học mới có điều kiện và hoàn cảnh để phát triển sâu rộng. Theo lịch sử phát triển của miễn dịch học, chúng ta thấy quan điểm về đáp ứng miễn dịch thay đổi theo tiến bộ khoa học, nó đi từ những hiểu biết cụ thể, tách biệt tới thống nhất trong một quan niệm tổng thể. Mặt khác, miễn dịch cũng có mối quan hệ chặt chẽ với các ngành khoa học khác như sinh học phân tử, hóa học phân tử, gen phân tử. Miễn dịch từ lúc bắt đầu cho đến nay có thể chia thành nhiều thời kỳ. Thời kỳ sơ khai, người ta nhận thấy rằng tại sao những người ở trong cùng một điều kiện hoàn cảnh sống, cùng mắc một loại bệnh nhưng tại sao có những người bệnh rất nặng, có người lại bị nhẹ. Với một số bệnh ở người, một khi đã mắc bệnh rồi thì sau vĩnh viễn không bị mắc nữa (ví dụ bệnh đậu mùa). Từ đó, bắt đầu hình thành tư duy, nhận biết về hệ miễn dịch. Trong y học cổ truyền phương Đông, người ta đã biết vẩy vụn đậu mùa phơi khô, tán nhỏ cho người lành hít để gây bệnh nhẹ tạo nên một tình trạng miễn dịch. Tại Trung Cận Đông, người ta thay vẩy đậu khô bằng mủ trong mụn đậu mùa. Năm 1798, Jenner – một thầy thuốc nông thôn ở vùng Gloucestershire (Anh), đã dùng đậu bò thay cho đậu người để gây mẫn cảm tạo tình trạng miễn dịch chống lại bệnh đậu mùa. Phát minh này đã đánh dấu một cột mốc quan trọng trong sự phát triển của miễn dịch học. Giai đoạn sau, các nhà khoa học bắt đầu nghiên cứu vaccin dựa trên việc phát hiện kháng nguyên, kháng thể trong máu người. Giai đoạn này có sự phát triển vượt trội về việc ứng dụng hóa miễn dịch giúp nâng cao khả năng phát hiện, chẩn đoán và ứng dụng điều trị. Giai đoạn kế tiếp, vào cuối thế kỷ XIX, những phát hiện sớm về đáp ứng miễn dịch tế bào đã được công bố và hàng loạt các giả thuyết về miễn dịch được đề ra. Thừa kế thành tựu của các giai đoạn trước, khoảng những năm 60 của thế kỷ XX đã phát triển miễn dịch phân tử, nổi trội là khả năng phân tích được cấu trúc phân tử của kháng thể và sự công bố trình tự acid amin đầy đủ của phân tử globulin miễn dịch của Edelman (1969). Đặc biệt hơn nữa là khả năng mô phỏng theo phân tử kháng thể của con người (Humanized antibody), mở ra hướng mới không những trong lĩnh vực nghiên cứu mà còn trong miễn dịch trị liệu.

Trong 40 năm trở lại đây, miễn dịch học đã phát triển cực kỳ mạnh mẽ, nhiều công trình nghiên cứu đã được công bố và hàng loạt ứng dụng miễn dịch đã được đưa vào chẩn đoán và điều trị. Đặc biệt gần đây, có những thông báo mới về liệu pháp miễn dịch có khả năng điều trị bệnh ung thư được đăng trên tạp chí uy tín The New England Journal of Medicine (viết tắt là NEJM), đây có thể là một trong những phát kiến mang tính đột phá, mở ra hướng đi mới trong điều trị ung thư hiện nay.

Vậy thực hư liệu pháp miễn dịch điều trị ung thư là thế nào?

Hệ miễn dịch là một hệ thống các loại tế bào khác nhau bắt nguồn từ các cơ quan như: tủy xương, tập trung ở hạch lympho, tuyến ức, lách…hoặc lưu hành rải rác trong toàn cơ thể, kể cả trong máu lẫn trong gian bào. Chúng tương tác với nhau qua nhiều quá trình phức tạp như trực tiếp tế bào với tế bào, tế bào với chất trung gian (cytokine, interleukin). Tác dụng của hệ miễn dịch là đảm bảo tính toàn vẹn của cơ thể, tránh khỏi các tác nhân gây hại.

Về phương diện điều trị, liệu pháp miễn dịch từ lâu nay đã được nghiên cứu và áp dụng đối với nhiều mặt bệnh. Người ta đã biết dùng huyết thanh đồng loại như gamma – globulin của bệnh nhân vừa khỏi bệnh để đưa vào điều trị. Nhờ hiểu biết sâu hơn về cơ chế tương tác giữa các tế bào miễn dịch và cũng nhờ những tiến bộ kỹ thuật sinh học phân tử mà người ta đã sản xuất ra được những chất sinh học như các kháng thể đơn clon, interferon, cytokin… có hiệu quả trong điều trị một số bệnh hiểm nghèo như ung thư, viêm gan mạn tiến triển…. Đến nay, khi tri thức phát triển hơn nữa, họ đã biết về những yếu tố tham gia vào đáp ứng miễn dịch và tổng hợp được các hoạt chất mang tính đặc hiệu. Đối với trạng thái suy giảm miễn dịch, người ta đang nghiên cứu sử dụng những chất điều biến miễn dịch như các chất chiết tách từ một số vi khuẩn (BCG, Mycobacterium, Parvum, Klebsiella pneumoniae…) hay từ một số nấm hoặc một số loại thảo dược (rễ Nhàu, Hạ khô thảo, Hoàng kỳ…). nhưng vẫn phải tìm ra được nguyên nhân gây suy giảm miễn dịch để điều trị.

Mối liên quan giữa hệ miễn dịch và ung thư

Người ta đã biết rõ bản chất của một số kháng nguyên ung thư, khi chúng xuất hiện trong cơ thể sẽ chịu sự kiểm soát của hệ thống miễn dịch: nhận biết kháng nguyên và phản ứng chống lại nó nhằm loại trừ chúng ra khỏi cơ thể, để đảm bảo sự hằng định của nội mô. Mặc dù, một số ung thư có thể lẩn tránh được sự kiểm soát của hệ miễn dịch bằng nhiều cơ chế như dung nạp, kháng thể phong bế, gây suy giảm miễn dịch nhưng đa phần ung thư sẽ có đáp ứng miễn dịch. Sự phát triển bất thường của các khối u ác tính là do virus hoặc hóa chất gây đột biến gen bình thường thành gen mất khả năng điều hòa tổng hợp protein và phân chia tế bào. Các protein mới đó là các kháng nguyên ung thư và “lạ” so với vật chủ, nó là mục tiêu của các tế bào NK và miễn dịch đặc hiệu. Khi cơ thể xuất hiện các tế bào “lạ” như vậy, sẽ sản sinh ra đáp ứng miễn dịch không đặc hiệu (gồm đại thực bào, tiểu thực bào, tế bào NK) và đặc hiệu (đáp ứng miễn dịch dịch thể, đáp ứng miễn dịch tế bào).

Tiềm năng ứng dụng miễn dịch trong điều trị và dự phòng ung thư

Trên lý thuyết và thực nghiệm có thể thấy miễn dịch học và ung thư học có mối quan hệ qua lại rất chặt chẽ. Xuất phát từ việc tìm thấy các kháng nguyên ung thư, kháng nguyên có khả năng kích thích và là đích của các đáp ứng miễn dịch. Hiện nay, nhờ vào sự tiến bộ của khoa học kỹ thuật, chúng ta đã hiểu biết cặn kẽ hơn về hoạt động của hệ miễn dịch và ứng dụng nó vào trong điều trị như phương pháp kích thích các hiệu ứng miễn dịch, kháng thể trị liệu, miễn dịch trị liệu vay mượn, cytokine trị liệu, trị liệu bằng dược liệu, thảo mộc…

Những cách giúp cải thiện hệ miễn dịch hiệu quả

Hệ miễn dịch giống như cái cân, giúp cân bằng cơ thể và bảo vệ cơ thể khỏi tác nhân gây bệnh. Trong cơ thể của chúng ta, hàng ngày đều sản sinh ra các tế bào lạ, kể cả người bình thường hay bệnh nhân ung thư, nhưng không phải tất cả các tế bào đó đều sẽ phát triển thành bệnh ung thư. Nếu hệ miễn dịch hoạt động tốt, nó sẽ loại bỏ hết những tế bào “lạ” được sản sinh ra mỗi ngày. Khi bắt đầu điều trị ung thư, việc đầu tiên chúng ta nên làm đó là phục hồi khả năng miễn dịch. Mặc dù, người bệnh đã được chẩn đoán mắc ung thư nhưng nếu hệ miễn dịch được phục hồi về trạng thái khỏe mạnh và có thể loại trừ được các tế bào ung thư, tự tái tạo các tế bào mới thì chắc chắn tốc độ hồi phục cũng như sức khỏe sau điều trị cũng sẽ tốt lên rất nhiều.

Người xưa có câu “Con người sẽ trở thành chính những gì họ ăn”. Cho nên, để duy trì và đảm bảo hệ miễn dịch có thể hoạt động tốt thì chúng ta nên thay đổi thói quen sinh hoạt lành mạnh hơn. Con người trong xã hội hiện đại đang dần vứt bỏ thói quen ăn uống đúng đắn, bó mình trong những bộ quần áo làm từ chất liệu hóa học, tự làm ô nhiễm môi trường sống của mình,…chúng ta đang dần tự hủy hoại sức khỏe của bản thân. Tất nhiên, chúng ta khó có thể thay đổi đột ngột toàn bộ các thói quen sinh hoạt và môi trường sống. Do đó, việc kiểm tra điều kiện sinh hoạt và môi trường sống cần phải tuân thủ các yếu tố sau:

– Nên giặt qua quần áo mới mua trước khi mặc. Tốt nhất nên mặc những loại quần áo làm từ chất liệu tự nhiên như tơ tằm, tơ sen…

– Hạn chế mặc quần áo chật.

– Nhà ở nên được thông thoáng, sạch sẽ, nên thiết kế thêm không gian xanh trong nhà.

– Thay thế các hóa chất tẩy rửa hóa học bằng các chất được chiết xuất tự nhiên.

– Lựa chọn thực phẩm tươi sống, sạch sẽ, có giá trị dinh dưỡng, phù hợp với cơ thể.

– Lựa chọn phương pháp chế biến phù hợp, nên sử dụng gia vị từ rau củ tự nhiên, tránh lạm dụng các gia vị tổng hợp.

– Hạn chế các đồ uống có gas, chất kích thích như rượu bia, thuốc lá,…

– Tránh lao động gắng sức.

– Uống đủ lượng nước phù hợp với nhu cầu của cơ thể, nên uống nước hydrogen ion kiềm để kiềm hóa cơ thể, tăng miễn dịch và phòng chống bệnh ung thư.

– Nên tập thói quen thư giãn hàng ngày, tập các bài vận động, tập thiền hoặc yoga, tắm gió và tắm nắng thường xuyên…

– Luôn giữ trạng thái tinh thần tích cực, lạc quan.

Một số bài tập đơn giản chúng ta có thể áp dụng tại nhà là:

– Xoa hai bàn tay vào nhau cho đến khi ấm lên thì xoa đầu 10 lần.

– Dùng ngón tay thứ hai và thứ ba vuốt tai theo chiều dọc, nắm rồi kéo nhẹ 10 lần.

– Xoa nhẹ trán, hai bên mắt, mũi, nhân trung, gáy, hạch bạch huyết 24 lần.

– Vỗ nhẹ hai vai, mặt trong, mặt ngoài cánh tay, ngực. Từ nách cho tới bụng, cạnh sườn, hai bên mỗi bên vỗ nhẹ 10 lần.

– Duỗi thẳng hai chân, vỗ 2 bên bẹn 10 lần. vỗ nhẹ mặt trong và mặt ngoài hai chân, vuốt nhẹ xương cùng, đầu gối, vuốt dọc xương ống quyển, xoay khớp cổ chân (theo số tuổi của mình). Ấn nhẹ lòng bàn chân từ ngoài vào trong rồi đến ấn các ngón chân. Vỗ nhẹ vào huyệt Dũng tuyền (cả hai chân).

– Nghiêng đầu sang trái 10 lần, sang phải 10 lần, sao cho đầu phải chạm hai bên gáy.

– Cúi đầu xuống 10 lần, ngửa đầu ra sau 10 lần, quay mặt sang trái, phải mỗi bên 10 lần. Hai tay giơ lên ngang ngực, song song với mặt đất, hai tay tạo với vai thành một đường thẳng sau đó xoay cổ lần lượt sang hai bên trái phải. Tiếp tục, hai tay đặt song song nhau, đưa từ dưới hướng lên trên trời, sau đó xoay cổ sang hai bên trái phải. Giữ nguyên tư thế đó, hai tay đan vào nhau, hô khẩu lệnh 1,2,3 rồi buông tay xuống, xuôi theo thân mình, khi đưa tay xuống thì thở ra thật sâu.

– Ngồi khoanh chân và vặn người.

Kết luận

Dựa vào những lý luận và sự hiểu biết của chúng ta về hệ miễn dịch thì khả năng điều trị ung thư bằng liệu pháp này hoàn toàn có thể thực hiện. Tuy nhiên, giới hạn điều trị vẫn còn là vấn đề quan tâm và là khát khao chinh phục của nhiều nhà khoa học trên thế giới. Tại nhà thuốc đông y gia truyền Thọ Xuân Đường, nhờ kế thừa những tinh hoa y học truyền thống của cha ông để lại, kết hợp với tư duy tiến bộ của khoa học hiện đại đã đúc kết và áp dụng phương pháp “Kỳ môn y pháp” vào điều trị cho các bệnh nhân ung thư. Phương pháp này sử dụng quy luật sinh học để thay đổi môi trường nội môi, giảm thiểu các gốc tự do, điều hòa được các chuyển hóa vật chất trở về các chỉ tiêu sinh học bình thường. Ngoài ra, bệnh nhân còn được kết hợp với phương pháp Thần châm chữa bệnh, Khí công dưỡng sinh, chế độ ăn uống, sinh hoạt lành mạnh…. Khi bệnh nhân kết hợp được các phương pháp này và tuân thủ đúng theo y lệnh của Thầy thuốc thì hiệu quả điều trị đem lại rất tích cực đối với nhiều bệnh nhân ung thư ở các giai đoạn khác nhau.

BS. Nguyễn Yến