Artemisinin, một hoạt chất chính trong cây thanh hao hoa vàng (Artemisia annua), là loại thảo dược phổ biến nhất trong y học cổ truyền phương Đông. Không chỉ có tác dụng chống sốt rét, kháng virus mà thanh hao hoa vàng còn được khoa học chứng minh tác dụng phòng chống bệnh ung thư.

 

Lần đầu tiên artemisinin được phát triển như một loại thuốc để điều trị bệnh sốt rét và kể từ đó đã trở thành phương pháp điều trị tiêu chuẩn cho căn bệnh này trên toàn thế giới. Ngày nay, các nhà nghiên cứu đang khám phá việc sử dụng nó như một liệu pháp thay thế cho các phương pháp điều trị ung thư.

Bởi vì hoạt chất này phản ứng với các tế bào ung thư giàu chất sắt để tạo ra các gốc tự do, artemisinin có tác dụng tấn công các tế bào ung thư cụ thể, đồng thời khiến các tế bào bình thường không bị ảnh hưởng gì. Mặc dù cần có thêm nhiều nghiên cứu về phương pháp điều trị, nhưng các báo cáo khoa học cho đến nay vẫn đầy hứa hẹn.

1. Artemisinin là gì?

Artemisinin là một loại thuốc có nguồn gốc từ cây thanh hao hoa vàng (Artemisia annua), thuộc họ Cúc (Asteraceae). Loại cây này đã được sử dụng trong y học cổ truyền từ hàng nghìn năm để chữa sốt, nhức đầu, xuất huyết và sốt rét. Ngày nay, nó được sử dụng dưới các dạng viên nang, trà, chiết xuất và bột…

Artemisinin là thành phần hoạt chất sinh học của cây thanh hao hoa vàng, và nó được sử dụng như một loại thuốc điều trị bệnh sốt rét và đã được nghiên cứu về hiệu quả chống lại các bệnh khác, bao gồm viêm khớp, bệnh Chagas, bệnh ung thư và gần đây là bệnh COVID-19.

2. Nghiên cứu về artemisinin đối với bệnh ung thư

Nghiên cứu về artemisinin thanh hao hoa vàng đối với bệnh ung thư cho thấy rằng thành phần này có thể hoạt động như một liệu pháp thay thế, nhưng vẫn cần thêm các nghiên cứu lâm sàng. Cho đến nay, artemisinin được biết đến khả năng có thể giúp tạo ra các gốc tự do tiêu diệt ung thư trong cơ thể.

Artemisinin hoạt động chống lại bệnh ung thư tương tự như cách nó chống lại bệnh sốt rét, bằng cách phản ứng với các tế bào ung thư giàu chất sắt để tạo ra các gốc tự do tấn công. Một số nghiên cứu còn chỉ ra rằng artemisinin đặc hiệu hơn nhiều trong việc nhắm mục tiêu và tiêu diệt một số tế bào ung thư nhất định so với các phương pháp điều trị ung thư khác, có nghĩa là các tế bào bình thường không bị gây hại.

Các dẫn xuất artemisinin như dimers, trimers và hybrid, hiện đang được nghiên cứu và sử dụng như một liệu pháp thay thế tiềm năng cho các liệu pháp hóa học hiện tại để chống lại các bệnh ung thư như bệnh bạch cầu.

Các nghiên cứu gần đây cho thấy các dẫn xuất của nó có cả hoạt tính invitro và invivo chống lại các loại ung thư khác nhau. Tác dụng chống ung thư của nó đến từ khả năng bắt đầu quá trình chết của tế bào apoptotic, ức chế sự tăng sinh của ung thư, giảm sự phát triển di căn và thúc đẩy sự hình thành các mạch máu mới.

Một nghiên cứu được công bố vào năm 2021 cho thấy artemisinin đã cho thấy hoạt động điều trị chống lại bệnh bạch cầu ác tính, đa u tủy và các ung thư hạch bạch huyết. Artemisinin cũng cho thấy khả năng dung nạp tốt và ít tác dụng không mong muốn khi được sử dụng kết hợp với các liệu pháp hóa chất trị liệu.

Sự hiệp lực của flavonoid và artemisinin trong điều trị ung thư cũng đã được báo cáo. Các flavonoid đã được chứng minh là tăng cường tác dụng chống ung thư của artemisinin bằng cách tăng giá trị sinh khả dụng và thời gian bán hủy của chúng.

Những lợi ích này đã được báo cáo trong một số mô hình tế bào ung thư, bao gồm cả ung thư tụy, ung thư vú, ung thư đại tràng và tung thư uyến tiền liệt.

3. Lợi ích khác của artemisinin thanh hao hoa vàng

Ngoài những lợi ích tiềm năng của chiết xuất thực vật trong điều trị ung thư, artemisinin thanh hao hoa vàng đã được sử dụng hàng ngàn năm trong y học truyền thống cho các tình trạng sức khỏe khác, bao gồm:

• Dùng để điều trị bệnh sốt rét

Artemisinin đã được chứng minh là có tác dụng chống sốt rét, đó là do đặc tính loại bỏ các gốc tự do của nó. Hoạt chất này phản ứng với lượng sắt cao trong ký sinh trùng và tạo ra các gốc tự do, phá hủy thành tế bào của ký sinh trùng sốt rét.

Artemisinin còn được chứng minh là có hiệu quả chống lại các chủng vi khuẩn kháng thuốc cao.

• Giảm viêm

Artemisinin có tác dụng chống lại các rối loạn hô hấp do viêm. Tác dụng này đã được nghiên cứu và các báo cáo cho thấy rằng chúng làm giảm viêm bằng cách điều chỉnh các cytokine gây viêm.

Có bằng chứng cho thấy tác dụng của artemisinin chống lại các tình trạng viêm nhiễm nha trong bệnh Alzheimer và viêm xương khớp.

• Có tác dụng kháng khuẩn và kháng virus

Các chất chuyển hóa thứ cấp trong cây thanh hao hoa vàng bao gồm monoterpenes, sesquiterpenes và các hợp chất phenolic, thể hiện tác dụng kháng khuẩn.

Cũng có nghiên cứu gần đây cho thấy chất chiết xuất từ thanh hao hoa vàng có tác dụng ức chế nhiễm virus và có thể dùng như một phương pháp điều trị hiệu quả về chi phí để chống lại virus.

Thanh hao hoa vàng có thể chống lại COVID-19. Loại thảo dược này được kỳ vọng sẽ được cải thiện khả năng miễn dịch và điều chỉnh phản ứng viêm thông qua việc điều chỉnh sản xuất các cytokine tiền viêm. Trong đại dịch COVID-19, một số quốc gia đã sử dụng thanh hao hoa vàng trong các phương thuốc tự nhiên giúp phòng chống bệnh.

Mặc dù cần nghiên cứu thêm, nhưng đã có những báo cáo chỉ ra rằng artemisinin cũng có thể có những lợi ích sau: Giảm cholesterol, kiểm soát cơn động kinh, chống béo phì, chống lại bệnh tiểu đường…

4. Tác dụng không mong muốn và cách sử dụng an toàn

Nghiên cứu cho thấy rằng artemisinin thường được dung nạp tốt, nhưng một số người có thể gặp các tác dụng phụ, bao gồm: Buồn nôn, nôn mửa, phát ban da, chóng mặt, tiếng chuông trong tai, rối loạn tiêu hóa, run rẩy, tổn thương gan.

Những người bị rối loạn tiêu hóa hoặc loét niêm mạch đường tiêu hóa không nên dùng artemisinin hoặc sử dụng các sản phẩm có nguồn gốc từ thanh hao hoa vàng. Nó cũng không nên được dùng với thuốc chống động kinh.

Phụ nữ đang mang thai hoặc đang cho con bú không nên sử dụng thanh hao hoa vàng trừ khi thực hiện dưới sự chỉ định của bác sĩ.

Hoạt chất artemisinin có sẵn ở nhiều dạng và có thể được sử dụng bằng các đường khác nhau. Cây thanh hao hoa vàng cũng được sử dụng để làm trà, thuốc sắc được sử dụng trong y học cổ truyền để điều trị bệnh sốt rét và giảm viêm.

Liều dùng thanh hao hoa vàng (dược liệu tiêu chuẩn) cho bệnh sốt và sốt rét là 4 – 9 gam. Đối với các chế phẩm có chứa artemisinin, liều lượng khác nhau tùy thuộc vào hướng dẫn của nhà sản xuất.

Liều lượng artemisinin cụ thể cho hiệu quả tối ưu vẫn chưa được thiết lập, nhưng dùng 400 – 800 miligam mỗi ngày thường được khuyến cáo để giảm viêm, chống sốt rét và chống nhiễm trùng. Phạm vi liều này đã được chứng minh là an toàn trong khoảng 6 đến 12 tháng, không có tác dụng phụ artemisinin rõ ràng.

Thanh hao hoa vàng là một loại thảo dược đã được sử dụng trong y học cổ truyền phương đông hàng ngàn năm để điều trị sốt, viêm và nhiễm trùng. Artemisinin, một trong những thành phần hoạt chất chính trong cây thanh hao hoa vàng, đã được sử dụng trong các liệu pháp kết hợp để điều trị bệnh sốt rét. Các nghiên cứu khoa học gần đây chỉ ra rằng thanh hao hoa vàng và artemisinin có tiềm năng trong việc điều trị bệnh ung thư.

BS. Nguyễn Thùy Ngân