Nguyên tố kẽm đối với chúng ta cũng không có gì quá xa lạ, nó tồn tại trong thế giới tự nhiên và ngay trong chính cơ thể của chúng ta. Theo sinh lý, trong cơ thể người có chứa khoảng 2-4 gram kẽm, khi thiếu kẽm có thể gây ra cho cơ thể một số những rối loạn bệnh lý. Vậy, khi nhắc đến kẽm và ung thư tuyến tiền liệt thì liệu chúng có sự liên quan gì không? Cùng giải mã trong bài viết sau đây.

 

Trước hết chúng ta cùng tìm hiểu về tuyến tiền liệt

Tuyến tiền liệt là một bộ phận đặc trưng của nam giới, nó nằm ngay ở dưới cổ bàng quang, có trọng lượng khoảng 20 – 25 gram, có cấu tạo từ mô liên kết và mô tuyến, bên ngoài được bao bọc bởi lớp mạc cơ. Nhiệm vụ của tuyến tiền liệt là tiết ra tinh dịch có dạng nhầy sữa, chứa thành phần là Citric acid, Photophase, enzyme làm đông vón, Profibrinolysin, Calcium; kích hoạt hormone Testosterone thành dạng hoạt động; giúp đóng mở niệu đạo để khi xuất tinh hoặc đi tiểu chỉ có tinh dịch hoặc nước tiểu được đi ra ngoài, ngăn cản không cho tinh dịch và nước tiểu chảy ngược vào bàng quang.

Ung thư tuyến tiền liệt là gì?

Ung thư tuyến tiền liệt là một loại bệnh lý ác tính phổ biến ở nam giới, khởi phát do sự tăng sinh mất kiểm soát của các tế bào ung thư tại tuyến tiền liệt, trong đó ung thư biểu mô tuyến chiếm 80%, phát triển từ các tế bào biểu mô tiết của vùng ngoại vi. Bệnh lý này có xu hướng gia tăng ở độ tuổi khác nhau nhưng chủ yếu là trong độ tuổi 50. Ung thư tuyến tiền liệt là bệnh lý ác tính nguy hiểm chỉ đứng sau bệnh ung thư phổi ở nam giới. Theo thống kê của GLOBOCAN (một dự án của cơ quan nghiên cứu ung thư quốc tế – trực thuộc Tổ chức y tế thế giới), trong năm 2018 có khoảng hơn 1 triệu ca mắc mới và 350.000 người chết mỗi năm vì căn bệnh ung thư tuyến tiền liệt, xếp thứ 5 về tỷ lệ tử vong và xếp thứ 2 về tỷ lệ mắc mới. Còn tại Việt Nam năm 2018, do mức độ tầm soát ung thư còn chưa được quan tâm đúng mức nên dựa theo thống kê của GLOBOCAN chỉ phát hiện 3.959 ca mắc mới, nhưng có tới 1.873 ca tử vong do ung thư tuyến tiền liệt.

Kẽm có vai trò như thế nào đối với cơ thể?

Kẽm là một nguyên tố vi lượng thiết yếu phổ biến trong cơ thể người. Trong các loại thức ăn, kẽm thường tồn tại dưới dạng ion Zn2+. Vào năm 1934, tầm quan trọng của kẽm đối với cơ thể động vật đã được Todd WR và cộng sự đề cập tới lần đầu tiên với chức năng phát triển, sinh sản…. Về tổng quan, kẽm có vai trò trong các hoạt động hormone, miễn dịch, thần kinh, enzyme, cụ thể như:

Đối với hoạt động enzyme: Nó là thành phần cấu trúc cần thiết của nhiều protein và tham gia vào thành phần của hơn 300 loại enzyme. Trong đó có những enzyme rất quan trọng như Carbonic anhydrase, Carboxypeptidase A, L – glutamate dehydrogenase, Alkoholdehydrogenase, cytochrome C – oxidoreductase, Lactate dehydrogenase, Alkaline phosphatase, Phosphorus Glyceraldehyde dehydrogenase. Kẽm có vai trò quan trọng trong quá trình sao chép ADN, tổng hợp protein và phân chia tế bào. Nó được coi là chất xúc tác không thể thiếu của enzyme RNA – polymerase. Từ đó, góp công vào quá trình sửa chữa mô, làm lành vết thương, giúp tế bào tăng trưởng bình thường và tạo ra chức năng hệ miễn dịch.

Đối với hệ thần kinh: Ở hệ thần kinh trung ương, kẽm tập trung với số lượng tương đối nhiều, chỉ đứng sau sắt, chiếm khoảng 1,5 % lượng kẽm toàn cơ thể. Não bộ có khả năng lưu trữ và có tốc độ đào thải kẽm rất chậm, cho nên khi cơ thể rơi vào trạng thái thiếu hụt kẽm thì não bộ vẫn duy trì lượng kẽm để đảm bảo hoạt động chức năng. Tại hệ thần kinh trung ương, kẽm có vai trò điều hòa các kênh ion màng và các chất vận chuyển liên quan đến sự dẫn truyền thần kinh, điều chỉnh hoạt động của khớp thần kinh, cũng như tính linh hoạt của tế bào thần kinh trong cả giai đoạn phát triển và trưởng thành. Ngoài não ra thì tuyến tiền liệt cũng là nơi lưu trữ một lượng lớn kẽm của cơ thể.

Đối với miễn dịch: Kẽm có vai trò quan trọng trong sự phát triển hệ miễn dịch. Người ta đã nhận thấy sự thiếu hụt của kẽm gây ra sự suy giảm của hệ miễn dịch như: ảnh hưởng đến chức năng của các tế bào Lympho T, Lympho B và đại thực bào; gây thiểu sản tuyến ức, thiểu sản lách, giảm lượng globulin miễn dịch như IgA, IgM và IgG.

Đối với hormone: Kẽm giúp tăng cường tổng hợp hormone FSH và hormone testosterone, nó làm tăng chuyển hóa glucose của insulin, ảnh hưởng tích cực đến sự phát triển của cơ thể như: tăng hấp thu, tăng tổng hợp protein, tăng cảm giác ngon miệng và tác động lên hormone tăng trưởng (GH) và hormone IGF – I.

Còn vai trò của kẽm đối với tuyến tiền liệt thì sao?

Trong cơ thể, tuyến tiền liệt tích lũy lượng citrate và kẽm cao nhất. Ở khoang nội ty thể của các tế bào biểu mô tiết ở vùng ngoại vi hàm lượng được quan sát thấy là cao nhất, gấp 3-15 lần các mô mềm khác. Hàm lượng citrate cũng vậy, trong ngoại vi tuyến tiền liệt cũng cao gấp 30-50 lần so với các tổ chức mô mềm khác.

Kẽm đóng vai trò vô cùng quan trọng đối với sức khỏe sinh dục của nam giới, cụ thể:

– Giúp phục hồi tế bào tuyến tiền liệt, duy trì và phát triển sức khỏe tuyến tiền liệt.

– Là thành phần của các hormone giúp kiểm soát sự phát triển của cơ thể và đặc biệt quan trọng đối với hormone testosterone khi nó có tác dụng hoạt hóa hormone này.

– Tăng khả năng sản xuất và di chuyển của tinh trùng. Người ta nhận thấy mỗi lần xuất tinh có thể tiêu thụ 5mg kẽm, tương đương với một nửa lượng kẽm trong cơ thể hấp thu trong một ngày của nam giới.

– Ổn định sự bài tiết ở tuyến tiền liệt.

– Giảm nguy cơ ung thư tuyến tiền liệt, chúng ta sẽ tìm hiểu thêm về yếu tố này ở phần sau.

Có sự giảm nồng độ kẽm ở các tế bào ác tính nguyên phát trong ung thư tuyến tiền liệt

Năm 1954, Mawson và Fisher đã công bố về sự giảm nồng độ kẽm trong ung thư tuyến tiền liệt. Và những năm sau đó, hàng chục nghiên cứu lâm sàng được báo cáo đã củng cố thêm cho nhận định này. Ở những trường hợp ung thư tuyến tiền liệt, lượng kẽm có thể giảm đến 60-80% so với mức bình thường hoặc so với bệnh nhân có phì đại lành tính tuyến tiền liệt. Nồng độ kẽm và citrate cao là đặc điểm của các tế bào tuyến tiền liệt khỏe mạnh. Ở những bệnh nhân bị phì đại lành tính tuyến tiền liệt, nồng độ thậm chí còn tăng nhẹ, trong khi ở bệnh nhân ung thư tuyến tiền liệt có nồng độ kẽm và citrate giảm dưới mức bình thường, đôi khi giảm xuống mức độ khó có thể phát hiện. Sự suy giảm này của kẽm có tương quan qua lại với điểm Gleason và được nhận thấy rõ ràng hơn ở trường hợp bệnh ở giai đoạn tiến triển. Vì vậy, song song với xét nghiệm định lượng PSA thì việc xác định hiện tượng giảm kẽm có thể coi là một dấu hiệu sớm báo trước cho bệnh lý ác tính tại tuyến tiền liệt hoặc củng cố thêm cho chẩn đoán này. Bởi sự biến đổi này có thể xảy ra ngay trước khi có sự chuyển dạng tế bào từ tế bào bình thường sang tế bào ung thư.

Mối liên quan giữa kẽm và ung thư tuyến tiền liệt

Về sinh lý, kẽm là yếu tố điều hòa chính đối với chuyển hóa trung gian của các tế bào tuyến tiền liệt, những thay đổi về sự cân bằng nội môi của kẽm sẽ góp phần hình thành và tiến triển ung thư tiền liệt tuyến. Tính đến nay, đã có nhiều nghiên cứu đã xác nhận về sự giảm hàm lượng kẽm ở những bệnh nhân ung thư tuyến tiền liệt.

Chúng ta đã biết, để cơ thể có thể sản sinh được năng lượng thì cần có sự chuyển hóa từ các nguyên liệu ban đầu có trong thức ăn như glucid, protid và lipid. Từ các nguyên liệu thô sơ này, chúng bắt đầu đi vào chu trình Krebs – với một chuỗi các phản ứng hóa học để tạo ra năng lượng và các sản phẩm trung gian cần thiết cho cơ thể. Một tế bào bình thường sẽ cần một lượng ATP nhất định, trong khi các tế bào ác tính với sự rối loạn sao chép và tăng nhanh đột biến thì chúng được coi là những tế bào “ham ăn” và “thèm khát” năng lượng. Vì thế, để đáp ứng được những nhu cầu cần thiết và bằng sự “thông minh” của chính mình, chúng luôn có cách để bắt cơ thể phải phục vụ nhu cầu của chúng. Bình thường, kẽm đóng vai trò ức chế m – aconitase (mitochondria aconitase – một enzyme xúc tác bước đầu tiên của chu trình Krebs, oxy hóa Citrate thành Isocitrate). Nhưng một khi lượng kẽm bị sụt giảm sẽ làm cho quá trình ức chế này bị mất đi vai trò vốn có, do đó cho phép oxy hóa citrate và sản xuất ATP, điều này cho thấy sự liên quan rõ ràng giữa nồng độ kẽm và chu trình Krebs. Ở những bệnh nhân mắc ung thư tuyến tiền liệt thì nhu cầu năng lượng của các tế bào ung thư lại tăng cao đáng kể, đồng thời chúng ta thấy lượng kẽm ở những bệnh nhân này cũng suy giảm không ít. Hiện tượng sụt giảm kẽm cho phép oxy hóa citrate và sản xuất ATP và quá trình gây chết tế bào theo chương trình bị rối loạn cùng với việc sản xuất năng lượng tăng lên, tác động gây tăng trưởng sẽ thúc đẩy sự tăng sinh của tế bào ác tính.

Các chất vận chuyển của kẽm liệu có liên quan gì đến ung thư tuyến tiền liệt hay không?

Nồng độ kẽm ở nội bào được điều hòa chặt chẽ bởi hai nhóm các các chất vận chuyển kẽm có trong huyết tương và nội bào bao gồm nhóm SLC30 và SLC39. Chúng thể hiện vai trò đối lập trong việc vận chuyển kẽm ở tế bào, SCL 39 thì làm năng nồng độ kẽm ở bào tương còn SCL30 thì ngược lại. Người ta đã chứng minh rằng trong ung thư tuyến tiền liệt, sự biểu hiện của một số chất vận chuyển kẽm khác biệt so với sự biểu hiện của chúng ở tình trạng cơ thể khỏe mạnh và trong tăng sản tuyến tiền liệt lành tính. Ở tế bào biểu mô của tuyến tiền liệt, chất vận chuyển ZIP1 được coi là có nhiệm vụ chính hấp thụ kẽm bằng việc tách kẽm từ máu. SLC39A1 (mã hóa protein ZIP1) được phát hiện là giảm mạnh hoặc không có trong bệnh ung thư tuyến tiền liệt so với bình thường hoặc phì đại tuyến tiền liệt lành tính. Ngoài ra, có sự tương quan chặt chẽ đã được chỉ ra giữa nồng độ kẽm và biểu hiện của ZIP1 ở tuyến tiền liệt, hiện tượng này xuất hiện vào giai đoạn sớm của bệnh. Điều này cũng xảy ra tương tự với chất vận chuyển ZIP2, ZIP3, ZIP4. Còn những nghiên cứu về biến đổi của dòng chất vận chuyển SLC30 vẫn đang được bổ sung và đánh giá.

Điều này dẫn tới giả thiết rằng sự hồi phục nồng độ kẽm cao sẽ đảo ngược kiểu hình ác tính của tế bào và hoặc thúc đẩy hiện tượng tế bào chết theo chương trình hay chăng? Các phương án đã nhanh chóng được đưa ra như làm tăng hoặc phục hồi nồng độ kẽm bằng cách làm tăng nồng độ kẽm trong vòng tuần hoàn, tăng hấp thu kẽm từ vòng tuần hoàn, hay làm giảm hiện tượng bơm ngược kẽm từ tế bào ra ngoài, hoặc tác động từ khâu biến đổi biểu hiện của các chất vận chuyển kẽm bằng liệu pháp hormon… nhưng tất cả vẫn còn đang trong giai đoạn nghiên cứu và thử nghiệm, việc có nên bổ sung kẽm hay không và bổ sung liều lượng bao nhiêu phải được tham vấn bởi bác sĩ điều trị.

Tại nhà thuốc Thọ Xuân Đường, dựa vào sự hiểu biết về cơ chế bệnh sinh và quy luật sinh học kết hợp với lý luận y học cổ truyền, đã ứng dụng hiệu quả vào trong việc hỗ trợ điều trị bệnh nhân ung thư và chăm sóc giảm nhẹ cho nhóm bệnh nhân này.

BS. Nguyễn Yến (Thọ Xuân Đường)