Măng cụt được mệnh danh là “nữ hoàng của các loại trái cây”, măng cụt đã được người dân Đông Nam Á sử dụng để điều trị nhiều vấn đề sức khỏe một cách tự nhiên trong nhiều thế kỷ. Năng cụt có nhiều chất xơ nhưng ít calo, cũng như cung cấp nhiều vitamin C.

Măng cụt luôn được ưa chuộng ở Đông Nam Á, nhưng tại sao nó lại trở nên phổ biến trên toàn thế giới và hiện được bán phổ biến dưới dạng siêu thực phẩm bổ sung sức khỏe? Măng cụt không chỉ chứa đa dạng các vitamin và khoáng chất thiết yếu mà còn chứa một nhóm chất phytochemical được gọi là xanthones.

Nghiên cứu tiết lộ rằng loại trái cây nhiệt đới này có thể tăng cường hệ thống miễn dịch, giảm viêm và thậm chí chống ung thư.

Một nghiên cứu ở Brazil thậm chí còn chỉ ra rằng chiết xuất măng cụt có cả khả năng kháng khuẩn và chống khối u, do đó có tiềm năng điều trị trong điều trị các bệnh truyền nhiễm cũng như ung thư.

Tìm hiểu về măng cụt

Cây măng cụt (Garcinia mangostana), là một loại cây nhiệt đới thuộc họ Bứa (Clusiaceae), có nguồn gốc từ Đông Nam Á.

Cây măng cụt cho quả chua ngọt, khi chín có màu tím đậm. Măng cụt là loại trái cây được yêu thích bởi vị chua ngọt và tinh tế đến mức tan chảy trong miệng.

Quả có kích thước bằng quả cam nhỏ, hình tròn hoặc dẹt ở hai đầu. Măng cụt có lớp vỏ dày, cứng, màu đỏ đậm bao quanh thịt màu trắng như tuyết, có các múi giống như quả quýt.

Được đánh giá cao nhờ kết cấu mọng nước, tinh tế và hương vị măng cụt hơi se, loại trái cây kỳ lạ này đã được trồng ở Java, Sumatra, Đông Dương và miền nam Philippines từ thời cổ đại.

Loại quả này được cho là đã du nhập vào Tây bán cầu khi nó được trồng lần đầu tiên trong các nhà kính ở Anh vào năm 1855. Sau đó, nó tiếp tục được trồng ở một số Quần đảo Tây Ấn Độ (đáng chú ý nhất là Jamaica) và sau đó là trên đất liền ở Ecuador, Guatemala, Honduras và Panama. Vào những năm 1800, Nữ hoàng Victoria đã phong tước hiệp sĩ cho bất kỳ ai mang măng cụt tươi từ châu Á về cho bà.

Những lợi ích đối với sức khỏe của măng cụt

Chống ung thư

Măng cụt là trọng tâm của nhiều nghiên cứu chống ung thư và cho đến nay các kết quả rất khả quan đã chứng minh vị thế của chúng là thực phẩm chống ung thư.

Bản thân quả măng cụt được cho là có chứa ít nhất 20 xanthones đã biết và phần lớn chúng được tìm thấy ở thành quả hoặc vỏ quả.

Các phát hiện từ nghiên cứu do Viện Công nghệ sinh học Quốc tế Gifu ở Nhật Bản tiến hành năm 2008 cho thấy một xanthone từ măng cụt nói riêng, gọi là α – mangostin, được phát hiện có tác dụng ngăn ngừa ung thư ở động vật. Nghiên cứu này kết luận rằng xanthones nên được sử dụng như một tác nhân ngăn ngừa ung thư và điều trị ung thư kết hợp với các liệu pháp khác.

Một nghiên cứu được công bố vào năm 2016 trên Tạp chí Ung thư Quốc tế đã xem xét hoạt động chống ung thư của α – mangostin trong măng cụt trên tế bào ung thư vú ở người. Nghiên cứu chỉ ra rằng α – mangostin gây ra cái chết tế bào theo chương trình của tế bào ung thư và kết luận rằng α – mangostin có thể được sử dụng làm thực phẩm bổ sung cũng như một hợp chất trị liệu tiềm năng cho bệnh ung thư vú.

Ung thư da thường kháng lại hóa trị liệu thông thường, nhưng măng cụt đã cho thấy khả năng chống lại ung thư da một cách tự nhiên. Một nghiên cứu được công bố trên tạp chí Food and Chemical Toxicology đã kiểm tra đặc tính chống ung thư da của chiết xuất ethanol thô từ vỏ quả măng cụt đối với ung thư biểu mô tế bào vảy và khối u ác tính ở người. Chiết xuất măng cụt cho thấy tác dụng chống ung thư da mạnh mẽ trên cả hai dòng tế bào ung thư da, cho thấy tiềm năng điều trị ung thư da tự nhiên.

Nghiên cứu cũng chỉ ra rằng xanthones từ chiết xuất măng cụt là tác nhân ngăn ngừa ung thư tự nhiên và có tiềm năng làm thuốc chống ung thư. Xanthones từ vỏ quả, toàn bộ quả, tâm gỗ và lá măng cụt được biết là có nhiều đặc tính dược lý, bao gồm các hoạt động chống oxy hóa, chống khối u, chống dị ứng, chống viêm, kháng khuẩn, kháng nấm và kháng virus.

Khả năng của xanthones trong việc ngăn ngừa và điều trị ung thư đã được chứng minh ở các giai đoạn hình thành ung thư khác nhau, bao gồm khởi phát, phát triển và tiến triển. Xanthones cũng cho thấy khả năng kiểm soát sự phân chia và phát triển của tế bào ung thư, sự chết tế bào theo chương trình, tình trạng viêm và sự di căn của ung thư.

Chống viêm và dị ứng

Nghiên cứu khoa học đã chỉ ra rằng chiết xuất măng cụt có cả đặc tính chống dị ứng và chống viêm. Một nghiên cứu đặc biệt cho thấy rằng những chất chiết xuất này có tác dụng ức chế prostaglandin gây dị ứng tốt hơn so với một loại thuốc chống dị ứng.

Các chất chiết xuất đã được chứng minh là có tác dụng ức chế mạnh mẽ và thành công việc giải phóng histamine và prostaglandin, cả hai đều có liên quan đến tình trạng viêm trong cơ thể con người cũng như dị ứng.

Nghiên cứu cho thấy α – mangostin và γ – mangostin là hai chất hoạt tính sinh học cụ thể của măng cụt đã được chứng minh là có tác dụng chống viêm.

Giảm đường huyết

Măng cụt có thể là một cách hữu ích để ngăn ngừa và kiểm soát bệnh tiểu đường vì nó giúp duy trì đường huyết bình thường.

Nó đã được chứng minh là hoạt động như một chất ức chế α – amylase, có nghĩa là nó ức chế các enzyme khiến tinh bột phân hủy thành glucose. Một nghiên cứu được công bố trên Tạp chí Hóa học Nông nghiệp và Thực phẩm cho thấy loại quả này có chứa các hợp chất tương đương với acarbose, một loại thuốc kê đơn dùng để điều trị các triệu chứng của bệnh tiểu đường type 2.

Khả năng hạ đường huyết của măng cụt được cho là đến từ axit tannic và thậm chí còn hơn thế nữa từ phức hợp proanthocyanidin oligomeric (OPC). OPC là chất chuyển hóa thực vật tự nhiên có sẵn rộng rãi trong trái cây, rau, quả hạch, hạt, hoa và vỏ cây.

Ngoài việc tốt cho đường huyết, OPC chủ yếu được biết đến với hoạt động chống oxy hóa. Chúng cũng đã được báo cáo là có tác dụng kháng khuẩn, kháng virus, chống ung thư, chống viêm, chống dị ứng và giãn mạch.

Cải thiện mụn trứng cá

Măng cụt đã được chứng minh là một phương pháp điều trị mụn trứng cá tại nhà hiệu quả. Một nghiên cứu ở Thái Lan đã so sánh loại quả này với các loại cây khác và xác định rằng nó có hoạt tính chống oxy hóa đáng kể nhất và làm giảm việc sản xuất các loại oxy phản ứng, hai yếu tố ảnh hưởng đến sự phát triển của mụn trứng cá.

Măng cụt không chỉ có hiệu quả cao trong việc loại bỏ các gốc tự do mà còn có khả năng ngăn chặn việc sản xuất các cytokine gây viêm góp phần hình thành mụn trứng cá.

Tăng cường sức khỏe tim mạch

Căng thẳng oxy hóa gia tăng và sự thiếu hụt chất chống oxy hóa là hai yếu tố được cho là có vai trò trong việc xảy ra cơn đau tim. Căng thẳng oxy hóa về cơ bản là sự mất cân bằng giữa việc sản xuất các gốc tự do và khả năng cơ thể chống lại hoặc giải độc các tác hại của chúng thông qua quá trình trung hòa bằng các chất chống oxy hóa.

Một nghiên cứu được thực hiện bởi Trung tâm Nghiên cứu Cao cấp về Thực vật học tại Đại học Madras ở Ấn Độ trên các đối tượng động vật cho thấy tác dụng bảo vệ tim mạch của α – mangostin, một dẫn xuất xanthone từ măng cụt. Thực tế là măng cụt có nhiều xanthones, chất chống oxy hóa cực mạnh, có thể hữu ích trong việc giảm nguy cơ đau tim.

Tăng cường khả năng miễn dịch

Dinh dưỡng măng cụt chứa nhiều xanthones, hỗ trợ nhiều chức năng quan trọng của cơ thể, bao gồm cả sức khỏe miễn dịch.

Nó cũng là một nguồn vitamin C dồi dào, giúp loại bỏ các gốc tự do có hại, gây viêm có thể gây bệnh. Lợi ích của vitamin C cũng đã được chứng minh là có tác dụng kích thích cả quá trình sản xuất và chức năng của bạch cầu, loại tế bào bạch cầu bảo vệ cơ thể chống lại cả bệnh truyền nhiễm và những kẻ xâm lược từ bên ngoài.

Hỗ trợ tiêu hóa

Một trong những lợi ích chính khác của măng cụt là tác dụng tích cực của nó đối với hệ tiêu hóa. Là một loại thực phẩm giàu chất xơ, loại quả này là sự lựa chọn tuyệt vời cho sức khỏe tiêu hóa.

Ăn trái cây măng cụt tươi có thể giúp tránh táo bón và tất cả các vấn đề về tiêu hóa đi kèm với mối lo ngại về sức khỏe phổ biến này.

Bằng cách tiêu thụ chất xơ có trong loại trái cây thơm ngon này, chúng ta cũng tăng lượng prebiotic hấp thụ, giúp men vi sinh phát triển mạnh bên trong ruột của chúng ta. Khi chăm sóc hệ tiêu hóa, chúng ta có thể giúp ích cho sức khỏe của toàn bộ cơ thể, vì vậy đừng đánh giá thấp tầm quan trọng của việc tiêu thụ thực phẩm giàu chất xơ như măng cụt hàng ngày.

Có thể giúp giảm cân

Các nghiên cứu trong những năm gần đây chỉ ra tiềm năng của măng cụt trong nỗ lực giảm cân.

Một đánh giá khoa học được công bố vào năm 2015 chỉ ra rằng trái cây và các thành phần của nó có thể có khả năng hỗ trợ phòng ngừa và điều trị bệnh béo phì.

Một nghiên cứu được công bố vào năm 2016 cho những con chuột được cho ăn chế độ ăn nhiều chất béo cùng với việc bổ sung măng cụt tăng cân ít hơn so với nhóm đối chứng. Những con chuột được bổ sung măng cụt cũng cho thấy lượng cholesterol “xấu” LDL giảm.

Các nhà nghiên cứu kết luận rằng kết quả nghiên cứu cho thấy rằng “chiết xuất măng cụt có tác dụng chống béo phì bằng cách điều chỉnh chuyển hóa năng lượng và cân bằng nội môi lipid ở gan”.

Tương tự, một nghiên cứu ngẫu nhiên, mù đôi, kiểm soát giả dược trong 8 tuần cho thấy các đối tượng uống nước ép măng cụt với số lượng khác nhau (3, 6 hoặc 9 ounce hai lần mỗi ngày) biểu hiện “xu hướng” giảm chỉ số khối cơ thể (BMI).

Ăn măng cụt như thế nào?

Đơn giản chỉ cần dùng dao rạch lớp vỏ bên ngoài dọc theo đường giữa của quả, cố gắng không cắt qua cùi. Tiếp theo, vặn nửa trên và phần ăn được của quả đã sẵn sàng để ăn bên trong. Chỉ cần cẩn thận không để nước ép từ vỏ màu tím làm ố quần áo vì nó có thể khó giặt sạch.

Nên chọn những quả tươi, nguyên quả, hãy chọn những quả có vỏ ngoài chắc, màu tím đậm, nghĩa là nó đã chín. Những quả măng cụt chất lượng có mũ màu xanh lá cây trông khỏe mạnh và lớp vỏ bên ngoài bóng loáng. Tránh những quả măng cụt có vết nứt có nước rỉ ra hoặc hạt nhựa cứng màu vàng. Nếu chúng ta bổ một quả măng cụt mà có phần màu vàng thì sẽ có vị rất đắng.

Ở Đông Nam Á, mùa hè là mùa măng cụt. Măng cụt chín có thời hạn sử dụng rất ngắn. Nó thường có thể kéo dài một vài ngày mà không cần làm lạnh.

Để lạnh có thể giúp bảo quản được lâu hơn nhưng sẽ gây hư hỏng do lạnh nên tốt nhất chúng ta nên bảo quản chúng ở nhiệt độ phòng và ăn nhanh. Nếu cần bảo quản trong tủ lạnh, nên hạn chế hư hỏng do lạnh bằng cách gói trái cây trong giấy báo và đặt ở phần trên của tủ lạnh.

Măng cụt cũng có sẵn tại các cửa hàng dưới dạng siêu trái cây bổ sung dưới nhiều hình thức khác nhau, bao gồm cả viên nang và bột măng cụt. Ngoài ra còn có trà măng cụt và nước ép măng cụt.

Nếu măng cụt không được ăn tươi hoặc ở dạng nước ép, thì nó thường được thêm vào các công thức sinh tố để mang lại nhiều lợi ích dinh dưỡng.

Chúng ta cũng có thể thử dùng măng cụt tươi trong các món mặn. Món salad trái cây kết hợp tất cả hoặc một số loại trái cây này sẽ tạo nên một món tráng miệng rất ngon và rất tốt cho sức khỏe. Gần đây, món gỏi gà măng cụt cũng được nhiều người yêu thích và đã trở thành xu hướng ẩm thực nhờ hương vị thơm ngon và độc đáo.

Rủi ro và tác dụng phụ

Nếu chúng ta mới thưởng thức măng cụt và ăn trái cây tươi, chỉ cần lưu ý rằng một số phần có thể có hạt măng cụt cứng và đắng mà chúng ta sẽ phải nhổ ra.

Luôn nói chuyện với chuyên gia chăm sóc sức khỏe của chúng ta trước khi sử dụng bất kỳ chất bổ sung siêu trái cây nào nếu chúng ta có lo ngại về sức khỏe. Tác dụng phụ của măng cụt khi bổ sung măng cụt có thể bao gồm tăng nguy cơ xuất huyết ở những người bị rối loạn đông máu.

Do có khả năng làm chậm quá trình đông máu, chúng ta nên ngừng dùng măng cụt 2 tuần trước khi phẫu thuật.

Nếu chúng ta đang mang thai hoặc đang cho con bú, chưa có nhiều thông tin đáng tin cậy để nói rằng việc sử dụng măng cụt như một chất bổ sung có hoàn toàn an toàn hay không, vì vậy hãy đảm bảo an toàn và tránh các dạng bổ sung (chẳng hạn như viên nang măng cụt).

BS. Nguyễn Thùy Ngân (Thọ Xuân Đường)